شب پیش‌رو وزرای ایران در راهروهای سازمان برنامه و بودجه شب‌زنده‌داری می‌کنند، در جنگی خاموش اما نفس‌گیر برای سهمی از بودجه‌ای که کسری آن، همه را به این نقطه کشانده است.
*** صف‌کشی وزرا در راهروهای سازمان برنامه
به گزارش صنایع، آخرین روز کاری سال مالی ۱۴۰۳ در ایران، ساختمان سازمان برنامه و بودجه به صحنه‌ای از تقلا و بعضا التماس تبدیل شده است.
وزرا، معاونان، و نمایندگان وزارتخانه‌ها در راهروها تجمع کرده‌اند، اسناد در دست، و در تلاش برای گرفتن تخصیص بودجه‌ای که اگر تا پایان روز تأیید نشود، برای همیشه از دست خواهد رفت.
در نظام مالی ایران، بودجه تخصیص‌یافته‌ای که تا پایان سال وصول نشود، باطل می‌شود و وزارتخانه‌ها دیگر نمی‌توانند از آن استفاده کنند.
این مهلت، رقابتی نفس‌گیر را به راه انداخته که در آن مدیران ارشد سازمان برنامه با لابی‌گری سنگین و کارمندان رده‌پایین با تعلل‌های بروکراتیک، سرنوشت بودجه را رقم می‌زنند.
این ماجرا دو وجه دارد، از یک سو، تصمیم‌گیری‌های مدیران سازمان برنامه که قدرت نهایی را در تخصیص منابع دارند و لابی‌گری را به اوج می‌رسانند؛ از سوی دیگر، بروکراسی پیچیده‌ای که می‌تواند با تأخیر یک کارمند جزء، حتی دستورات رئیس‌جمهور را هم بی‌اثر کند.
گزارش‌هایی از حضور شبانه‌روزی وزرا و معاونان در این ساختمان حکایت دارد، افرادی که با تماس‌های مداوم و دیدارهای حضوری، سعی دارند سهمی از بودجه باقی‌مانده را تضمین کنند. یک مقام دولتی که نخواست نامش فاش شود، گفت:
«حتی کارشناسان رده‌پایین هم در این بازی نقش دارند؛ یک امضا یا یک کاغذ گمشده می‌تواند همه چیز را عوض کند».
*** نقدی بر سیستم تخصیص بودجه
سازمان برنامه و بودجه، که قرار بود ستون فقرات برنامه‌ریزی اقتصادی ایران باشد، حالا کارکرد اصلی خود را از دست داده است.
منتقدان می‌گویند سیستم متمرکز و غیرشفاف تخصیص منابع در ایران، بیش از آنکه بر اساس نیازهای ملی عمل کند، به نفوذ سیاسی و مهارت لابی‌گری وابسته است.
بودجه‌های سال‌های اخیر و تخصیص‌های غیر متناسب با مسائل کشور نشان‌دهنده اولویت‌بندی‌هایی است که اغلب از واقعیت‌های اقتصادی ایران فاصله دارد.
کارشناسان معتقدند این مدل بودجه‌ریزی، که ریشه در دهه‌های گذشته دارد، با نیازهای امروزی ایران همخوانی ندارد.
در حالی که بسیاری از کشورها به سمت بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد حرکت کرده‌اند، ایران همچنان درگیر سیستمی است که کارایی را فدای روابط پشت پرده می‌کند. نتیجه؟ وزارتخانه‌های قدرتمندتر همیشه برنده‌اند و بخش‌های ضعیف‌تر، بازنده‌های همیشگی.
*** کسری بودجه، ریشه آشوب
در قلب این تکاپوی پایان سال، کسری بودجه‌ای نهفته است که سال‌هاست اقتصاد ایران را فلج کرده است. اگر منابع کافی بود، این صحنه‌های شلوغ و رقابت‌های شدید هرگز شکل نمی‌گرفت.
رقمی که به اذعان برخی مسئولان تا ۸۰۰ هزار میلیارد تومان بالا رفته است. تورم فزاینده و کاهش درآمدها، دولت را مجبور کرده تا با بودجه‌ای محدود، نیازهای بی‌پایان را مدیریت کند.
استیضاح عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد، در هفته‌های اخیر به دلیل ناتوانی در کنترل تورم و سقوط ارزش ریال، تنها یکی از نشانه‌های این بحران است.
«اگر پول به اندازه کافی بود، وزرا امروز اینجا نبودند،» یک تحلیلگر اقتصادی در تهران می‌گوید. «کسری بودجه، سازمان برنامه را به میدان جنگ تبدیل کرده، جایی که همه برای بقا می‌جنگند».
*** سازمان برنامه، بازیگر و داور
اما یک تناقض آشکار در این ماجرا وجود دارد، خود سازمان برنامه و بودجه ممکن است از این کسری سود ببرد.
در شرایط عادی، نقش این سازمان به برنامه‌ریزی و نظارت محدود می‌شود. اما وقتی کسری بودجه به یک واقعیت دائمی تبدیل می‌شود، سازمان برنامه قدرتی فراقانونی پیدا می‌کند، قدرتی که از قانون بودجه به آن تفویض شده و به آن اجازه می‌دهد با یک تصمیم، پروژه‌ای را نجات دهد یا نابود کند.
در میان دولت‌مردان قانونی نانوشته وجود دارد که وزیر وزارت‌خانه هم ردیف معاون سازمان برنامه، معاون وزیرش هم رده مدیر کل و مدیرکل وزارت‌خانه هم‌ردیف کارشناسان سازمان برنامه هستند.
این موقعیت، سازمان را به یک بازیگر کلیدی در میدان سیاست و اقتصاد تبدیل کرده است، جایی که مدیرانش هم داورند و هم بخشی از بازی.
این قدرت، لابی‌گری را به یک ضرورت تبدیل کرده است. وزرا می‌دانند که بدون فشار و مذاکره، ممکن است بودجه‌شان در پیچ‌وخم بروکراسی یا تصمیمات لحظه‌ای مدیران گم شود. نتیجه، سیستمی است که نه تنها ناکارآمد است، بلکه به نفع حفظ وضع موجود عمل می‌کند.
*** پایان یک سال، آغاز یک چرخه
با نزدیک شدن به پایان روز، برخی وزارتخانه‌ها با تخصیص‌های تأییدشده نفس راحتی خواهند کشید، در حالی که دیگران با حسرت به سال بعد نگاه می‌کنند.
اما این روز، تنها یک لحظه در چرخه‌ای بزرگ‌تر است، چرخه‌ای که در آن کسری بودجه، بروکراسی، و قدرت متمرکز، هر سال همین داستان را تکرار می‌کنند. تا زمانی که ریشه این مشکلات حل نشود، سازمان برنامه و بودجه نه یک راه‌حل، بلکه بخشی از معضل باقی خواهد ماند.
فارس
انتهای پیام///
